مدلسازی منابع آب در حوضه آبریز بااستفاده از روش پویایی سیستم(مطالعه موردی:حوضه آبریز نیشابور)

در یک حوضه آبریز سیستم های مختلف طبیعی و انسانی وجود دارند که در اندر کنش با یکدیگرند، به همین دلیل در مدیریت جامع منابع آب در سطح حوضه آبریز، اندر کنش اجزای درونی هر سیستم و نیز اندر-کنش سیستم های مختلف با یکدیگر باید به طور فراگیر در نظر گرفته شوند. امروزه هدف تکنیک های شبیه-سازی تنها شرح سیستم های پیچیده بر اساس واقعیت نیست، بلکه دخالت کاربر در توسعه مدل و جلب اطمینان وی در فرآیند مدل سازی از جمله ملزومات روش های شبیه سازی به شمار می رود. تحلیل پویایی سیستم ها روشی است بر پایه بازخورد و اتفاقات شیئ گرا. این روش در تحقیق حاضر برای مدل سازی منابع و مصارف آب در حوضه آبریز مورد استفاده قرار گرفته است. از جمله نقاط قوت این روش شبیه سازی می توان به افزایش توسعه مدل سازی، افزایش اعتماد به مدل در اثر مشارکت کاربر، امکان توسعه گروهی مدل و ارتباط موثر با نتایج اشاره نمود. تحقیق پیشنهادی در حوضه آبریز نیشابور و با تأکید بر حل مسأله روند افت سالیانه تراز آبخوان در این دشت انجام گرفته است. استخراج کلیه فرآیندها و متغیرهای دخیل در سیستم منابع و مصارف آب حوضه آبریز نیشابور و تحلیل مشکلات و مسائل کلیدی در سیستم مذکور با تکیه بر روش پویایی سیستم ها صورت پذیرفته است. به منظور کنترل تراز آبخوان گام های مدل سازی توسعه داده شدند و ریشه های مسأله در فرآیند شکل گیری نمودار ذخیره- جریان مورد بررسی قرار گرفته و تأثیر متغیرهای درون زا و برون زا بر روی تشدید مسأله سنجیده شد. با استفاده از نرم افزار vensim اثر هر یک از متغیرها، روی مسأله شبیه سازی شده و اعتبار مدل به روش های مختلفی چون آنالیز حساسیت، آزمون های حدی و غیره مورد سنجش قرار گرفت. نتایج آزمون ها نشان داد که مدل تطابق خوبی با واقعیت داشته و رفتار مدل مطابق با رفتار سیستم در واقعیت است. در نهایت سیاست هایی مبتنی بر سناریوهای پیشنهادی توسط مدل اجرا شد. تحلیل سیاست ها و نتایج قابل انتظار در افق درازمدت جهت سیاست های اتخاذی صورت گرفت. تحلیل نتایج اجرای سناریوهای مختلف طی 25 سال آینده در دشت نیشابور برای بررسی مسأله توسعه پایدار با رویکرد پویایی سیستم ها در یک سیستم منابع و مصارف آب توسط یکی از شاخص-های توسعه پایدار یعنی نسبت آب مصرفی به آب تجدیدپذیر واقعی نشان داد در صورتی که مصارف کشاورزی و به تبع آن میزان آب زیرزمینی بهره برداری شده به هر یک از مقادیر سالیانه تعیین شده در مدل، تحت هر یک از شرایط محیطی طی سال های آینده تنزل یابد، شاهد بالا آمدن سطح آب آبخوان در دشت خواهیم بود، ضمن این که به توسعه پایدار منابع آب در دشت بر اساس تعریف فائو نیز دست خواهیم یافت.